Thuật ngữ Phật giáo

GIÁO LÝ:

Việt ngữ	Sangkrit	English	Giảng giải
Bát chánh đạo	āryāṣṭāṅgamārga	Noble Eightfold Path	Tám đường dứt khổ
Bát nhã	prajñā	Topmost wisdom	Trí tuệ cao thượng
Ba la mật	pāramitā	Perfection	Sự hoàn hảo, đến bờ
Cây bồ đề		Bodhi tree	Cây nơi Phật xưa ngồi thiền định để giác ngộ
Chú	Mantra	Mantra	Loạt từ (có thể vô nghĩa) tạo sự chuyển hóa tâm linh, thường dùng trong Mật tông.
Diệt (đế)		Path that leads to the Cessation of Suffering	Trạng thái chấm dứt khổ
Duyên		Condition	Điều kiện hỗ trợ
Duyên khởi	pratītyasamutpāda	Dependent origination	Sự sinh khởi của các hiện tượng trong quan hệ nhân quả
Đạo (đế)		Noble Eightfold Path	Con đường dứt khổ (Bát chánh đạo)
Giác ngộ	bodhi	Enlightenment	Tỉnh thức
Không	Sunyata	Emptiness, Voidness	Sự tỉnh thức mọi thứ như hư ảo, không trường tồn
Kinh		Buddhist scriptures/texts	lời Phật dạy được ghi lại
Nhân		Cause of karma	Nguyên nhân, sự dẫn đến
Niết bàn	Nirvana	Nirvana	Trạng thái giải thoát khỏi luân hồi
Quả		Result/Effect of karma	Hậu quả
Sắc	Namarupa	Name-and-form	Tâm sinh lý
Vô minh	avidya	unwise, ignorance	Sự si mê, không hiểu thấu sự thật
Vô ngã	anatman	non-self	Mọi thứ đều là giả hợp, không có cái "tôi" thực sự.
Vô thường	anicca	impermanence	Mọi lẽ đều chuyển hoá và biến đổi, không thường hằng bất biến.
Khổ (đế)	dukkha	suffering	Sự không hài lòng, sự chịu đựng
Luân hồi	samsara	reincarnation	Sự sống - chết liên tục, tái sinh
Nghiệp	karma	karma	hành động của bản thân
Ngũ uẩn		Five aggregates	Năm thành phần tạo nên tâm sinh lý con người (sắc-thọ-tưởng-hành-thức)
Quy y	śaraṇa	refuge	Quay về nương tựa
Tứ diệu đế	catvāri āryasatyāni	4 noble truth	Bốn sự thật vi diệu, bài giảng đầu tiên của Phật thích ca
Tam bảo		Three Jewels	Ba nơi mà Phật tử phải nương tựa: Phật, Pháp, Tăng
Tam tạng	tripiṭaka	Tripitaka	Ba phần hợp nên giáo lý đạo Phật: Kinh (sūtra), luật (vinaya), luận (abhidharma)
Tăng đoàn		Sangha	Tổ chức của tăng ni
Tập (đế)		Origin of Suffering	Nguồn gốc của khổ
Tứ đại		Four great elements	Bốn thành phần tạo nên sinh lý con người (đất-nước-gió-lửa)
Tứ nhiếp pháp		Four Elements of Popularity	Bốn cách tăng ảnh hưởng của đạo
Xá lợi	sarira	relic	ngọc lấy từ tro cốt của các cao tăng
Xuất gia		ordain	nhập vào đời sống tu hành thành tăng (Bhikkhu), ni (Bhikkhuni)

(còn tiếp...)

TÊN GỌI:

Việt ngữ	Sangkrit	English	Giảng giải
A-di-đà		Amitabha	Vị Phật thời quá khứ
A-nan		Ananda	Một trong 10 đại đệ tử Phật
Bồ tát		bodhisattva	Người đã tựu Phật quả nhưng chưa thành Phật
Ca-diếp		Mahakasyap	Vị đệ tử đầu tiên vận động kết tập kinh điển
Da-du-đà-la		Yasodhara	Vợ đức Phật trước khi xuất gia
Di lạc		Maitreya	Vị Phật thời tương lai
Đại thế chí		Mahāsthāmaprāpta	Vị bồ tát của trí huệ
Đao Lợi			Cung trời nơi mẹ Phật sinh về
Đâu suất			Cung trời nơi Phật nguyện đầu thai xuống Ta bà
La hán		arhat	Người tránh được vô nhiễm, phiền não
Lâm-tì-ni		Lumbini	Nơi Đức Phật đản sinh
Lộc Uyển		Migadàya	Khu vườn nơi Phật thuyết pháp đầu tiên
Mục-kiền-liên		Maudgalyayana	Vị Bồ tát của sự hiếu thảo
Ngạ quỷ		preta	Cõi thọ nghiệp của sự tham lam
Phạm Thiên		Deva	Vua trời Đế-Thích
Phạm Võng			Cung trời
Phật		Buddha	Người giác ngộ
Quán Thế Âm		Avalokitesvara	Vị Bồ tát của sự lắng nghe và lòng từ bi
Sa Nặc
Song Thọ			Nơi Phật nhập Niết bàn
Thích ca mâu ni		Sakyamuni	Vị Phật lịch sử, Phật của thời hiện tại
Ta bà		Saha	Cõi thế tục (địa cầu)
Xá-lợi-phất		Sariputa	Đệ tử Phật, mệnh danh Trí huệ đệ nhất

TÔNG PHÁI:

Việt ngữ	Sangkrit	English	Giảng giải
Đại chủng bộ		Mahayana	Phật giáo hiện đại (Đại thừa), phổ độ chúng sanh, ăn chay, kinh có kế thừa từ Tiểu thừa...
Mật tông		Vajrayana/Tantra	phổ biến ở Tây Tạng, nhấn mạnh thực hành, niệm chú,...
Thiền tông		Dhyana/Zen	tĩnh tâm quán chiếu, tu tập
Thượng tọa bộ		Theravada	Phật giáo nguyên thủy (Tiểu thừa), tập quán như thời Đức Phật, kinh đều do Phật thuyết.
Tịnh độ tông		Pure Land	Hành trì và tụng niệm nhằm được giải thoát về cõi Cực Lạc để tu tập
Tông phái Phật giáo		Buddhism traditions	Một số tông như kể trên.

(Tổng hợp: Nguyễn Mỹ 11/2011)